Mae Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru (WCPP) wedi cyhoeddi ei hymateb i gwestiwn her cyntaf Grŵp Her Sero Net Cymru 2035, ‘Sut y gallai Cymru fwydo’i hun erbyn 2035?’ gan argymell dadl frys ac agored ynghylch system fwyd Cymru, un o’r sectorau hynny sydd ar hyn o bryd yn gwneud cyfraniad mawr at allyriadau nwyon tŷ gwydr Cymru.
Mae’r adroddiad hwn gan WCPP yn tynnu sylw at ffyrdd o gefnogi ffermio yng Nghymru tra’n newid arferion penodol i ddatgloi cynnydd cyflymach tuag at uchelgeisiau sero net Llywodraeth Cymru.
Mae trosolwg o ddata allweddol a thueddiadau’r system fwyd yng Nghymru a phapur trafod yn nodi’r materion allweddol y mae’n rhaid mynd i’r afael â nhw yn y frwydr gyfunol yn erbyn newid yn yr hinsawdd. Drwy wneud addasiadau sylweddol i amaethyddiaeth a defnydd tir Cymru, mae’r papur yn dadlau y gallai Cymru wneud iawn am yr amser a gollwyd yn y ras i gyflawni sero net [dolen i adroddiad CCC]. Er mwyn cyflawni hyn bydd angen i lunwyr polisi, ffermio yng Nghymru a sectorau eraill gydweithio i ddod o hyd i atebion ymarferol.
Mae WCPP, sy’n rhan o Barc Ymchwil Gwyddorau Cymdeithasol Prifysgol Caerdydd, wedi’i gomisiynu gan Lywodraeth Cymru i ddarparu tystiolaeth ac arbenigedd perthnasol i lywio gwaith Grŵp Her Sero Net Cymru 2035, sy’n cael ei gadeirio gan gyn Weinidog yr Amgylchedd yn Llywodraeth Cymru, Jane Davidson.
Meddai Jane Davidson, “Rydym yn croesawu’r adroddiad hwn gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru i’n helpu i ddatblygu ein gwaith. Mae Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru wedi gofyn i’n Grŵp ni ddarparu ‘cyngor annibynnol i archwilio llwybrau posibl i sero net erbyn 2035 – y dyddiad targed presennol yw 2050. Bydd hwn yn edrych ar yr effaith ar gymdeithas a sectorau o’n heconomi a sut y gellir lliniaru unrhyw effeithiau andwyol, gan gynnwys sut y rhennir y costau a’r buddion yn deg.’
“Ein her fel Grŵp, sydd â lles cenedlaethau’r dyfodol yn ganolog iddo, yw nodi llwybrau i gyflymu’r cynnydd i sero net tra’n sicrhau trawsnewidiad natur-bositif a chyfiawn sy’n diogelu cymunedau.
“Mae’r ymchwil ar gyfer y maes her hwn yn datgelu rhai tueddiadau sy’n peri pryder ynghylch system fwyd Cymru ac, yn galonogol, mae hefyd yn nodi mesurau i helpu i fynd i’r afael ag allyriadau a llygredd sy’n arwain at well bioamrywiaeth ac iechyd dynol.
“Er y gellir ymchwilio i ymyriadau o amgylch mawndir, coedwigaeth a’n harfordir, rhaid inni beidio ag ymwrthod â chwestiwn ffermio yng Nghymru.
“Fel llawer o sectorau, mae ffermwyr Cymru mewn sefyllfa economaidd anodd yn dilyn Brexit a’r gwrthdaro yn yr Wcrain. Rhaid inni weithio gyda’n gilydd i fynd i’r afael â her newid yn yr hinsawdd, sy’n her hyd yn oed yn fwy.
“Mae natur angen ffermwyr – ac yn gynyddol, mae ffermwyr angen byd natur i oroesi a ffynnu. Mae ffermio da byw wedi’i gysylltu’n gynhenid â’n hunaniaeth genedlaethol, ac er ein bod yn cydnabod y teimladau cryf hynny, mae’n bwysig cael trafodaethau iach ond gonest gyda’r sector ffermio ar yr hyn y mae’r dystiolaeth yn ei ddweud wrthym wrth i ni weithio gyda’n gilydd i ddod o hyd i’r llwybrau sero net a fydd yn gweithio dros Gymru.”
Dywedodd Dr Helen Tilley, Uwch Gymrawd Ymchwil WCPP, “Mae’n amlwg o’n gwaith ar y pwnc hwn fod yna rwystrau lluosog, sydd wedi gwreiddio’n ddwfn ac yn rhyng-gysylltiedig i gynaliadwyedd systemau defnydd tir, ffermio a bwyd Cymru; ond mae’r dystiolaeth hefyd yn ein helpu i nodi rhai cyfleoedd pwysig ar gyfer newid. Rhaid inni fanteisio ar y cyfleoedd hyn os ydym am fynd i’r afael â’r hyn a allai fod yr her fwyaf inni eto er mwyn cenedlaethau’r dyfodol.”
BETH YW’R FFEITHIAU?
- Yn ôl llwybr cytbwys y Pwyllgor Newid Hinsawdd (CCC), rhagwelir mai amaethyddiaeth fydd y ffynhonnell fwyaf o allyriadau yng Nghymru yn 2035, wrth i sectorau eraill ddatgarboneiddio’n gyflymach
- Mae ffermio yng Nghymru yn bennaf yn dda byw (87%), y mwyafrif ohonynt yn ddefaid a gwartheg pori (73%) o’i gymharu â dim ond 6% wedi’i neilltuo i gnydau a garddwriaeth (ac eithrio ffermydd bach iawn)
- Mae allyriadau methan uniongyrchol o dda byw yn cyfrif am 61% o allyriadau amaethyddol Cymru gyda thrin tail yn cyfrannu 14% ychwanegol o allyriadau
- Mae amaethyddiaeth yn ffynhonnell sylweddol o lygredd aer, pridd, dŵr ac amonia (dyma’r ail gyfrannwr mwyaf yng Nghymru at achosion o lygru afonydd yr adroddir amdanynt)
- Oherwydd diffyg plannu coed, mae maint y sinc carbon a gynhyrchir gan goetiroedd a mawndiroedd wedi crebachu yn y degawd diwethaf ac yn 2019 dim ond 1% o gyfanswm allyriadau Cymru sydd wedi’i wrthbwyso
- Ar hyn o bryd mae Cymru’n cynhyrchu tua ¼ dogn o ffrwythau a llysiau y dydd y person
- Mae 95% o gynhyrchion cig eidion a chig oen Cymru yn cael eu prynu a’u bwyta mewn gwledydd eraill
BETH MAE’R DYSTIOLAETH YN EI DDWEUD WRTHYM?
- Mae ein hymchwil yn dweud wrthym, er mwyn cyrraedd sero net, y bydd angen defnyddio tir amaethyddol mewn ffyrdd sy’n ychwanegu at ein dalfeydd carbon, megis cynyddu ein coetiroedd, coedwigoedd a mawnogydd
- Mae tystiolaeth yn awgrymu defnyddio cymysgedd o ddulliau rhannu tir a chynilo tir i leihau allyriadau a chefnogi ffermwyr Cymru
- Er mwyn lleihau allyriadau amaethyddol bydd angen lleihau nifer y da byw – yr hyn yr ydym yn ei ffermio ac nid sut yr ydym yn ffermio fydd yn gwneud y gwahaniaeth mwyaf
- Mae asesiad o ffyrdd o leihau allyriadau da byw heb leihau maint cynhyrchu da byw yn dangos na fydd y mesurau hyn yn unig yn mynd yn ddigon pell
- Mae gan y gostyngiad byd-eang yn y galw am gig a chynnyrch llaeth oblygiadau mawr i ffermio yng Nghymru o ystyried bod da byw yn cyfrif am 86% o gynnyrch amaethyddol Cymru
BETH YW’R HERIAU A RHAI ATEBION POSIBL?