Yn dilyn diwedd y rhyddid i symud ar 31 Rhagfyr 2020, mae’r meddwl yn troi nid yn unig at effeithiau’r system fewnfudo newydd, ond hefyd i sut y gall gwledydd datganoledig geisio ymateb i’r newidiadau hyn. Mae adroddiad diweddar gan Dr Eve Hepburn a’r Athro David Bell ar gyfer Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru (WCPP) yn cynnig dadansoddiad o’r effeithiau ar farchnad lafur, poblogaeth a chymdeithas Cymru. Daw’r adroddiad i’r casgliad y bydd y gostyngiad dilynol mewn ymfudo yn arwain at ostyngiad yn nhwf y boblogaeth, gan gynnwys y posibilrwydd o ddirywiad yn y boblogaeth mewn rhai ardaloedd gwledig. Bydd y system fewnfudo newydd hefyd yn cyfyngu ar fynediad i ymfudwyr llafur. Mae’r trothwy cyflog yn golygu y bydd yn taro’r ardaloedd lle mae cyflogau is yn galetach na neb. Mewn ardaloedd fel Blaenau Gwent (53.4%), Sir Ddinbych (51.7%) a Gwynedd (51.7%), mae llai na hanner yr holl swyddi amser llawn yn talu uwchlaw’r trothwy o £ 25,600. Yn yr un modd, mae rhai galwedigaethau’n edrych yn debygol o gael eu taro’n galed. Mae bron pob swydd yn y maes ‘gofalu, hamdden a gwasanaethau eraill’ yn ennill llai na’r cyflog sydd ei angen (98.2%). Mae’r effeithiau ar weithlu iechyd a gofal cymdeithasol GIG Cymru yn ganolbwynt i adroddiad gwahanol gan WCPP, gan yr Athro Jonathan Portes.
Roedd y rhyddid i symud yn yr Undeb Ewropeaidd (UE) yn cynnig mynediad hyblyg i gyflogwyr Prydain at weithwyr o bob rhan o aelod-wladwriaethau’r UE. Mae’r newid i system fewnfudo newydd yn y DU, sy’n berthnasol i wladolion yr UE a phobl o’r tu allan i’r UE, yn gyfyngiad sylweddol newydd, er bod rhai agweddau ar y system hon wedi’u lleddfu, megis cael gwared ar gwotâu a gostwng trothwyon cyflog a sgiliau. Amcangyfrifir na fyddai bron i dri chwarter o wladolion yr UE sydd yn y DU ar hyn o bryd wedi bod yn gymwys i gael mynediad o dan y rheolau newydd. Yn ogystal, mae cyflogwyr yn wynebu mwy o faich gweinyddol wrth gael mynediad i’r rheini sy’n gymwys i weithio yn y DU o hyn ymlaen. Yn ogystal â’r ffioedd a’r taliadau sy’n berthnasol, bydd yn ofynnol i gyflogwyr feddu ar drwydded noddi.
O ran eu hamcanion a’u pryderon ynghylch ymfudo, mae gan Weinyddiaethau Cymru a’r Alban gymysgedd o nodweddion tebyg a gwahanol a fyddai’n ddiddorol eu harchwilio’n fanylach. Mae eu poblogaethau’n heneiddio’n fwy amlwg na gweddill y DU, sy’n peri her, ac mae ganddynt bryderon ynghylch hyfywedd ardaloedd mwy gwledig ac anghysbell. Ac eto, maent yn wahanol o ran safle gwleidyddol eu poblogaethau perthnasol o ran y ffactorau y mae Llywodraeth y DU yn seilio cyfreithlondeb ei pholisi mewnfudo arnynt ar hyn o bryd. Y rhain yw’r mandad etholiadol ar gyfer y dull cyfyngol hwn a briodolir i Bleidlais Brexit 2016 ac Etholiad Cyffredinol 2019. Pleidleisiodd yr Alban i aros yn yr UE gan 62 y cant, a chollodd y Blaid Geidwadol saith sedd yn 2019 i Blaid Genedlaetholgar yr Alban, a enillodd chwech arall gan y Blaid Lafur. Mewn cyferbyniad, pleidleisiodd Cymru i adael gan 52.5 y cant, ac, er bod Llafur yn parhau i ddal mwyafrif y seddi Cymreig yn San Steffan, yn yr etholiad diwethaf collodd y Blaid chwech i’r Ceidwadwyr.
Mae llywodraeth y DU wedi bod yn gadarn yn ei ffocws ar leihau ymfudo. Mae Datganiad Polisi’r Swyddfa Gartref o fis Chwefror 2020 yn nodi bod y cyfyngiadau sydd i ddod yn angenrheidiol i greu: ‘economi cyflog uchel, sgiliau uchel, cynhyrchiant uchel’ gan ddatgan y bydd angen i gyflogwyr addasu. Mae’r system newydd, er ei bod yn bwriadu ‘gweithio i’r DU gyfan’, ar hyn o bryd yn gadael llai o le nag y byddai Llywodraethau Cymru a’r Alban wedi’i ffafrio ar gyfer y rôl y maent yn gweld y gallai ymfudo ei chwarae wrth helpu i fynd i’r afael â heriau demograffig, hyrwyddo cynaliadwyedd gwledig, a llenwi swyddi gwag yn ehangach ar draws y raddfa gyflog. Nid yw’r naill Weinyddiaeth na’r llall yn ymddangos yn fodlon â lefel y dylanwad y maent wedi’i gael wrth lunio’r system newydd ac yn ddiweddar mae Gweinidogion wedi ysgrifennu ar y cyd at Kevin Foster, Gweinidog Ffiniau a Mewnfudo’r DU.
Daw’r adroddiad WCPP hwn i’r casgliad y bydd “system sengl ‘yn cael effaith wahaniaethol ar wahanol rannau o’r DU ac mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir nad yw [rheolau] mewnfudo arfaethedig Llywodraeth y DU ar ôl Brexit’ yn gweithio ‘i Gymru ”. Mae’r awduron yn awgrymu bod Llywodraeth Cymru yn ystyried sefydlu grŵp arbenigol i gynghori ar effeithiau newidiadau mewn polisi ymfudo. Ers ei sefydlu ym mis Hydref 2018, mae Grŵp Cynghori Arbenigol Annibynnol Llywodraeth yr Alban wedi ychwanegu’n ddefnyddiol at y sylfaen dystiolaeth sy’n llywio’r drafodaeth bolisi ar fudo yn yr Alban a chynigion polisi Llywodraeth yr Alban ar fudo. Mae Hepburn a Bell yn tynnu sylw at dair set o fesurau fel rhai sy’n arbennig o bwysig i Lywodraeth Cymru wrth geisio dylanwadu ar bolisi mewnfudo’r DU:
- Dadlau dros amrywiad rhanbarthol.
- Cefnogi cynlluniau sectoraidd (yn enwedig yn y maes gofal cymdeithasol ac amaethyddiaeth).
- Lobïo am gynllun peilot fisa gwledig.
Mae’r rhain yn awgrymiadau da. Yn ogystal, byddwn yn awgrymu bod y system newydd yn cynnig potensial newydd ar gyfer mwy o amrywiad rhanbarthol trwy restr sy’n benodol i Gymru o alwedigaethau lle ceir prinder. Yn benodol o ystyried y prinder data manwl addas ar gyfer Cymru, mae achos cryf i Lywodraeth Cymru hwyluso ymgysylltiad rhanddeiliaid yng Nghymru gyda’r Pwyllgor Cynghori ar Ymfudo ar y mater hwn. Fodd bynnag, gyda chymaint o ansicrwydd o ran effaith Brexit yn y pen draw, dim ond amser a ddengys sut y bydd Cymru a’r cenhedloedd datganoledig eraill yn ymateb ac yn addasu.